Ұлы ақын Абай Құнанбаевтың өлеңдері

Ғылыми жұмыс

Тақырыбы: Ұлы ақын Абай Құнанбаевтың өлеңдері

Қарасу ауылы

«А.Байтурсынов» жалпы орта мектебі

Орындаған:Байтакова Р.

«9б » сынып.

Бағыты: Тіл білімі

Секциясы: Ағылшын тілі

Жетекшісі: Байтакова Гульназым Тайлаковна

Пікір

Бұл жұмыс қазақтың ғұлама ақыны Абай Құнанбаевтың өлеңдеріне арналған.

Шығармашылық жұмыста Абай Құнанбаев жеке тұлғалық қасиеттерін бағалай

отырып, ұлы ақынымыздың ұлағатты сөздерін жас ұрпаққа дәріптейді.

Зерттеушінің негізгі мақсаты ұлы ойшыл,философтың өлеңдерін орыс тілінен

ағылшын тіліне аударып, әлемге танытып, жарыққа шығару. Ағылшын тілі

халықаралық тіл, бүкіл әлемнің жұртшылығына қазақтың біртуар тұлғасының

ақындық шығармашылығын өсиет ретінде таныту, жастарды осы өлеңдер арқылы

білімін, санасын кеңейту. Аса құнды рухани мұраға айналып отырған Абай

өлеңдерінің басым бөлігі орыс тілінде жазылуымен ерекшеленеді. Абай өлеңге

бала жастан-ақ ауызданыпты. Өлеңді шу дегенде арабшадан бастайды: араб,

парсы, шағатай ақындарына сыйынып кіріседі. Абайдың тұтас философиясы,

ұлылығы, дүниетанымы бір ғана халықтың мәдени шеңберіне сыймайды, оның

теңдессіз дана ойлары мен шығармалары бүкіләлемдік қазынаға қосылған алтын

қор екені талассыз. Біз Абайдың өлеңдерін бүкіл әлемге таратумен бірге, ұлы

ақынымыз Абайды мақтаныш етеміз.

Пікір беруші

Ғылыми жұмыстың жоспары

Кіріспе

I. Абай — өткен мен бүгінді жалғастырар алтын көпір

II. Негізгі бөлім

Абай Құнанбаевтың өлеңдерінің ағылшын тіліндегі

аудармалары

III. Қорытынды

Абай Құнанбаевтың өлеңдері- жас ұрпаққа өнеге

Аннотация

Бұл жұмыстың мазмұны-қазақтың ақыны Абайдың жеке тұлғалық қасиеттерін тану.Ұлы тұлғаны қайталанбас жеке тұлға ретінде бүкіл әлем жұртына таныту. Болашақ ұрпаққа қалдырған ұлағатты сөздерінің тәрбиелік мазмұны тек қана қазақ халқына дәріптеп қана қоймай,бүкіл әлемге үлгі ету.

Жұмыстың кейінгі міндеті-ұлы ақынымыз Абайдың өлеңдерін ағылшын тіліне аудару.Оқушы тәрбиелік мәні бар сөздерді аудару арқылы Абайдың тұлғасын терең танып қана қоймай, ағылшын тіліне қызушылығын арттырып,сөздік қорын кеңейту.

Мұнда біздің қазақтың тарихын мәдениетін,даласын,махабатын дархан көңілі бар екендігін дүниеге танытпақшы.

Жұмыстың нәтижесін лекцияларда, тәрбие сағаттарда, ашық сабақтарда қолдана аламыз.Шығармашылық жұмыстың болашақ ұрпақты тәрбиелеуде маңызы зор.

Aннотация

Эта работа о славном писателе казахского народа А.Кунанбаеве.

Задача этой работыпознакомитьэту неповторимую личность всему

миру.

Воспитательное значение крылатых выражений, которые он оставил в

Наследствоказахскому народу,познакомить народы других стран.

Главная цель работыперевести на англиский язык крылатые

ВыраженияА.Кунанбаева.

Ученик,переводя великие слова А.Кунанбаева,не только узнай глубоко

эту знаменитую личность,но свой словарный запас.В результате эти

выражения можно использовать на открытых уроках,воспитательных

часах и лекциях. Значение творческий работы велико для воспитания

подрастающего поколения.

Annotation

The content of his work to recognize personal character of legendary poet of Kazakh people A. Qunanbaiuli.

He is well-known all over the world as Kazakh writer, we try to study his unrepeated person and to give more information about him as a writer.

He had left us a valuable heritage many words of wisdom, which are known among Kazakh people and our task is to widespread his poems all over the world.

The aim of the work is to translate the poems into English.

While translating his poems the pupil recognizes not only his inner world, but also broaden his knowledge in English.

We can use the result of the work at lectures at English lessons at upbringing lessons.

The work is useful in the upbringing of young generation.

Кіріспе

Абай Құнанбайұлы— ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер,

либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен

жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай

ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық

мәселелерін арқау еткен.

АбайШығыспенБатысмәдениетіменөркениетінжетікбілген. Бірқатарәлем

ойшылдарыныңеңбектеріменжақсытанысболған. Философиялық трактаттар

стиліндежазылған «Қарасөздері» — тақырыпауқымдылығымен, дүниетанымдық

тереңдігімен, саяси-әлеуметтіксалмақтылығыменқұнды.

Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады, поэма жанрына көп бой

ұрмағаны байқалады. Қысқаөлеңдеріндетабиғатбейнесін, адамдарпортретін

жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен

көрсетуге өте шебер. Қайөлеңінендеқазақжерінің, қазақтыңұлттық

сипатыныңерекшеліктерікөрініптұрады. ИсламдінітарағанШығыселдерінің

әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзінің шеберлік — шалымын одан әрі

шыңдайды.

Абай — өткен мен бүгінді жалғастырар алтын көпір

Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845-1904) — ақын, жазушы, қоғам қайраткері, қазіргі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай 10 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірінен туған. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. Шешесі ұлжан орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «Абай» деп жас Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен Абай тарихқа енді. Осындай текті ортадан шыққан Құнанбай мен Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы әкесі осы баласынан қатты үіт етеді. Сондықтан да ол абайды медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды.

Әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет жүйелерімен жете танысады. Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді. Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады.

Абай қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірінен туған. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. Шешесі Ұлжан Орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «Абай» деп жас Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен Абай тарихқа енді.

Осындай текті ортадан шыққан Құнанбай мен Ұлжаннан туған төрт ұлдың бірі Абай жастайынан ақ ерекше қабілетімен, ақылдылығымен көзге түседі. Балаға сыншы әкесі осы баласынан қатты үміт етеді. Сондықтан да ол Абайды медреседе төрт жыл оқығаннан кейін, оқудан шығарып алып, қасында ұстап, ел басқару ісіне баули бастайды. Әкесінің төңірегінде ел жақсыларымен араласып, өз халқының рухани мәдениет жүйелерімен жете танысады. Өзі билер үлгісінде шешен сөйлеуге төселеді. Ұтымды сөзімен, әділ билігімен елге танылып, аты шығады. Көп ұзамай, жетпісінші жылдардың бас кезінде Қоңыр Көкше дейтін елге болыс болады. Билікке араласып, біраз тәжірибе жинақтағаннан кейін ол халық тұрмысындағы көлеңкелі жақтарға сәуле түсіруге күш салып бағады. Бірақ онысынан пәлендей көңіл тоятындай нәтиже шығара алмайды. Сондықтан халқына пайдалы деп тапқан істерін көркем сөзбен, әсіресе, өлеңмен насихаттамақ болады. Орыс әдебиетімен танысуы көп ықпал етеді.

Абай өлең шығаруды бала кезінде-ақ бастаған. Алайда жасы қырыққа келгеннен кейін ғана көркем әдебиетке шындап ықылас қойып, көзқарасы қалыптасып, сөз өнерінің халық санасына тигізер ықпалын түсінеді. Шығармалары үш жүйемен өрбиді: бірі — өз жанынан шығарған төл өлеңдері; екіншісі — ғақлия (немесе қара сөз) деп аталатын прозасы; үшіншісі — өзге тілдерден, әсіресе орысшадан аударған өлеңдері.

Абай өлеңдері түгел дерлік лирикадан құралады, поэма жанрына көп бой ұрмағаны байқалады. Қысқа өлеңдерінде табиғат бейнесін, адамдар портретін жасауға, ішкі-сыртқы қылық-қасиеттерін, мінез-бітімдерін айқын суреттермен көрсетуге өте шебер. Қай өлеңінен де қазақ жерінің, қазақтың ұлттық сипатының ерекшеліктері көрініп тұрады. Ислам діні тараған Шығыс елдерінің әдебиетімен жақсы танысу арқылы өзінің шеберлік — шалымын одан әрі шыңдайды. Шығыстың екі хикаясын «Масғұт» және «Ескендір» деген атпен өлеңге айналдырады. Ислам дініне өзінше сенген діни таным жайындағы философиялық көзқарастарын да өлеңмен жеткізеді. Абайдың дүниетанудағы көзқарасы XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақ халқының экономикасы мен ой-пікірінің алға ұмтылу бағытта даму ықпалымен қалыптасты. Дүниетану жолында сары-орыстың төңкерісшіл демократтарының шығармаларын оқып, өз дәуірінің алдыңғы қатарлы ой-пікірін қорытып, басқаларға қазақ өміріндегі аса маңызды мәселелерді түсіндіруге қолданады. Дүниетану өңірінде екі қасиеттің — сезім мен қыйсынның , түйсік пен ақылдың қатынасын таразылайды. Сондықтан да: «Ақыл сенбей сенбеңіз, Бір іске кез келсеңіз» деп жазады.

Abai Kunanbaev is a Kazakh poet and a writer. He was born in august in 1845.He

was from type of Argin. His father Oskenbaiuli Kunanbai’s — authority was spread

all over the world. The king of XIX century was elected as a leader of Karkarali

district. His mother Uljan was from Argin type and fond of telling jokes. Since that

time Abai was included to our history. Abai was different for his ability and

cleverness. His father hoped him to lead our country. Abai started writing poems

since childhood. His works were poems, black words and translations from other

languages. Abai’s writing works are:Gilim tappai maktanba, Men jazbaimin olendi ermek uwin, Jaz, Kis, Kuz, Koktem, Internatta okip jur, Asempaz bolma anege and others…

Пока не знаешь — молчи

Пока блуждаешь – молчи

В бесцельных днях и в ночи

Пустыхзабавнеищи.

Чтоб человеком ты был

И вровень с веком ты был

Ты пятерых побори

И пятерых избери

Злословье, ложь, хвастовство,

Безделье и мотовство

Вот пять врагов твоих, знай

А разум и доброта,

Упорство, скромность и труд-

Вот пять друзей согласись.

Увидев зло- отвернись

К беде порки ведут.

Добро увидев – о нем

Ты помни ночью и днем

Коль с детства книги читать-

Ученым сможешь ты стать.

Не унывай, маловер!

Бери с великих пример.

Не говори: «Я не тот!»

Учись, и знанье придет.

Никто не сможет помочь,

Коль ты, чуть вспыхнув, погас.

Учись не день и не час,

Ибудешь знаньем богат,

А знанье – истинный клад.

За мудрым следуй смелей.

Не слушай вздорных людей.

Что аксакал или бай

Расскажут- сам осознай.

Словам впустую не верь,

Их суть продумай, измерь.

Срами нещадно глупца.

За правду стой до конца.

Пусть прошлость нагло груба-

Тем легче с нею борьба.

Будь скромен, будь молчалив,
Мой горький опыт усвой.
О говорящем с тобой
Не думай: «Кто он такой?»,
А думай: «Что говорит?»
Мир помнит славных певцов,
И мудрецов, и вождей
Лишь по одним именам —
Их жизнь неведома нам.
Поверь, о юноша, мне:
Бесценны знанье и ум.
Что чуждо их глубине,
Забудь, как суетный шум.
Достигни цели вполне,
Чтоб найденное сберечь.
На мудреца — сто глупцов —
Вот горькой истины речь.
Запомни, юный мой друг,
В речах, звучащих вокруг,
Правдивых слов не найдешь,
Для робких правда страшна,
Им в правде видится ложь.
Душа невежды мертва.
Пусты без мысли слова.
И сам учись, и учи.
Лишь знаньем жив человек,
Лишь знаньем движется век.
Лишь знанье — светоч сердец.
Лишенный учеников
Учитель — горький вдовец.
Людей суди по уму,
Но не по облику их.
Разумен будь и правдив
В делах и думах своих, —Так мудрецы говорят.
Пойми совет их простой,
Да будет праведен путь
Твоей души молодой!

While you don`t know-be silence

While you roam-be silence

In purpose less days and nights

Don`t seek empty amusements

To be human and mankind

And you are equal for ages

Be away from five things

And choose five of them

Qossiping,lying,boasting

Laziness and extravagance

Here are your five enemies

Wiseness and kindness

Persistence,courtesy and work

Here are five friends,agree

Seeing harm-turn away

Vice delivers to badness

Seeing kindness-about them

Remember you in night and days

Since childhood reading books

You can be a scientist.

Nobody can help you

Even you flare up and cancel

Learn not for days and hours

And you will be rich with knowledge

And knowledge is true treasure

Keep and eye, on wisemen

Don’t hear nonsensical people

What aksakal or richman

Say realize yourself

Don’t believe for anywords

Think and measure their meaning

Fight for truthness till the end

See trivial impudently rudeness

Easier fighting with them

Be modest and silence

My bitter experience assimilate

About talkman with you

Don’t think « who is he? »

And think «What is he saying?»

We remember great singers

Wisemen and leaders

Only by one name

Their life is unknown for us

Believe me, oh youth

Priceless knowledge and mind

Stranges in deep

Forget, as fussly noise

Achieve the aim in full

To save the finders

For wisemen – hundred sillymen

Here is the bitter true speech

Remember my young friend

In the speech sounding around

You don’t find true words

For shymen truth is terrible

Truth seems lie for them

My ignoramus heart is dead

It is empty meaningless words

And learn yourself and learn

The man with knowledge is alive

Century is moving with knowledge

Only knowledge – light of my heart

Pupils without teachers

The teacher is bitter widower

Judge people on mind

But not for their appearance

Be wisely and truthly

In affairs and in your thoughts

As the wisemen say

Realize their advice

It will be opened ways

With your young hearts

Летом, когда тенисты деревья,

И буйно цветут цветы на лугах,

И на широких речных берегах,

Шумно раскидывают кочевья,

Таквысока в степи трава,

Что спины коней видны едва.

Вволю насытившись, кобылицы

Не в силах, кажется, пошевилиться:

Тихо стоят они реки,

Хвостами мух отгоняя лениво.

Лишьвесело скучат, резвы на диво,

Жеребята и стригунки.

Гусей и уток крикливых стаи

То отпускается, то взлетают…

Смехом и криками оглашая

Степной простор далеко вокруг,

Женщины юрты ставят ловко.

Видны уверенность и сноровка

В плавных движеняхбелых рук.

Бай, объехав свои отары,

Довольный скотом и самим собой,

На статном коне трусит домой

К закипающему самовару.

Хозяйка льет из сабы кумыс.

Уже домочадцы в кружок сошлись,

А мальчик, посланный батраками,

Вертится рядом, ластясь к маме,

Просит жалобно:«Мясо дай!»

В тени навеса готовят чай.

И в ожиданьи горячего чая,

На кошмах важно усевшись, бай

Ведут беседу между собой.

Summer

In summer, when shady

And violently flowers blossom on the meadows

And wide river banks

Lying nomadic noisy

So highly grass on the field

Hardly seen back of horses

Saturated mares to freedom

Not in the power seems moving

Standing quite by the river

Driving off flies with tails lazily

• Only jumping cheerfully

Wild asses and yearlings

Geese and ducks with cries

Turning down and flying

Announcing with laughing and crying

Fields space for around

Women building yurts adroitly

Seen confidence and skill knack

In swimmy moving white hands.

Richman going by his flock

Pleased with cattle and himself

Going home on stately horse

To boiling samovar

Hostess pours kumis from dish

Households alight as circle

Boy messaging with farm

Twisting side by side to fawning mother

Request pitifully «Give me meat»

On the shadow of the shed preparing tea

And waiting hot tea

Sitting richman on the carpet

Talking

Твой язык богат,

И слова звучат,

Трогая людей.

Слыша речь других,

Ты поправишь их,

Скажешь – как верней

И в отчаянье

Не впадет душа

Горе пержив…

Верности ищу!

Дружба хороша,

Если друг правдив.

Your language is rich

And sound the words

Touching people

Hearing others speech

You correct them

You will tell how it is true

And in despair

It doesn’t fall in my heart

Endured grief

Seeking fidelity

Friendship is good

If a friend is truthful

Не тревожь меня доброй,

Не волнуй,не мучь меня.

Все вокруг покрыто мглой.

Я в слезах не виху дня.

В горестях душа по край,

Если вспомню жизнь мою.

Новой мукой не терзай –

Об одном лишь я молю.

Дорогая, добрый друг,

Улыбаясь, успокой

Горемыки злой недуг –

Разлучи меня с тоской.

Лаской, нежностью своей

И участьем доргим

Потуши пожар скорей,

По душам поговорим.

Старая печаль уйдет,

И душа,озарена,

Заиграет,запоет,

Звуками исцелена.

В суете день ото дня,

Я устал, как от байги.

Пожалей же ты меня

И воспрянуть помоги!

Don’t disturb me with dombra

Don’t trouble, don’t worry me

Covered with mist all round

I don’t see the days in the tears

In pitiful my soul on the edge

If I remember my life

Don’t torture with new torment

For only one I pray

Dear my kind friend

Smiling, quiet,

Poor creature, wicked ailment

Part me with weariness

Caress, tenderness

And in participation

Put off fire sooner

And talk with heart

Trying sad going away

And illumined my heart

Playing and singing

Healed with sound

In fuss day from days

I’m tired off baiga

Feel sorry for me

Cheer up and help me!

Холод, жар, молод,стар,-

Каждый знал стасти власть.

Но, родник дивных чар,

Без следа сгинет страсть.

Ясный свет юных лет,

Вера в жизнь и мечту,-

С чем сравнить вешний цвет,

Юных лет красоту!

То, гордясь, говоришь:

«Помню я счастья дни!»

То, стыдясь, говоришь:

«Что мне в них, где они!»

Эти дни для тебя –

Смутный сон, жалкий бред.

О былом, прожитом

Толговать смысла нет.

Слов живых не дано.

Ты весь век жил темно

И чужих слов живых

Ты весь век жил темно

Cold, heat,youth, old

Each knew passion power

But, well wonderful

Trackless rotting passion

Clear light of young time

Fair in life and dream

How compare cherry colour

The beauty of youth

See, you are proud, speak

I remember the happy days

Just, you are ashamed, speak

What I have in them, where they are

These days for you

Vague dream been

About been and lived

Don’t meaning to push

Words of living were not given

You’ve lived for age darkly

And words of strangers alive

You don’t understand all the same.

Eye of mine is black

Thought of my mood

It will not end inside

Hurt of my loveness

The wiseman of Kazakh

The elder brother of mine

You don’t like other men

The son of the man

I’ll cry, I’ll sing

Sheding tears of my eyes

Saying to come him

Ready words for my dear

Глубина глаз моих
Для души нет другой
Не утихнет вовек
Боль, сердечный покой

Мудрость, наша душа
Лишь с годами пришла
Да, не скажешь мне ты
Убоявшись молвы

В песне плачет она
И слезами полна
Я найду все слова
О любви рассказать

Қорытынды

Лирикаға толы бұл өлеңдердің әрбір жолында мағына, терең

ой және шымыр логикадан құралған. Ал тыңдаушыға бірден лирикасы мен шумақтардың ішіндегі ыстық лебі арқылы әсер етеді. Абайдың поэтикалық шығармалары мен қара сөздері пәлсапалық, этикалық, эстетикалық, психологиялық және педагогикалық ой-пікірлерге толы. Абай түсінігінше, табиғат біздің санамыздан тыс және бізге тәуелсіз өмір сүреді. Біздің түйсігіміз бен қабылдауымыз, түсінігіміз айналадағы ақиқат шындық өмірдің сәулесі ғана.

Бұл жұмыстың мазмұны – қазақтың ұлы ақыны А.Құнанбаевтың

лирикаға толы өлеңдерін бүкіл жұртшылыққа паш ету.

Қазіргі өсіп келе жатқан жас ұрпақ Абайдан өнеге алып, өлеңдерін, қара сөздерін оқып,тәлім- тәрбие алса тәртіпті, мейірімді болатынына сенімдіміз. Абайдың өлеңдерінде оқығанда адам бойында адамгершілік, әділдік, еңбексүйгіштік қасиеттерді қалыптастырады.

Қорыта келе отырып осы ғылыми жұмысты мынадай өлең шумағымен аяқтағым келеді:

Абай бол, аңқау, албырт қазағыңа,

Ара түс алапатты азабына!

Абай бол, заманыңның желі қатты,

Көз сал тек ұлы өмірдің ғажабына.

Әр заман заң әкелер басқа-басқа,

Сол заңнан өзге ұрпақ тәлім тапса,

Сен айтқан адамдықтың қасиетін,

Ұмытпас терең мәнін ғылым ашса.

Бұл өлең ансының Абайға айтқан өсиеті.

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. Абай лирика, издательство «Жалын», Алма-Ата – 1980,12бет, 57бет, 5-6 бет, 84-85 бет, 50 бет.

2.Қазақша-ағылшынша-орысша сөздік, Алматы «Мектеп», С.Г.Ахметова, 2007 жыл

3. «Егемен Қазақстнан» №243-244,сейсенбі, 2010 жыл, 22 маусым

4. Казахско-русский, русско-казахский словарь для школьников и студентов, 3000 слов

5.Тұңғыш толық жинақ, ҚР президенті Н.Ә:Назарбаевтың «Абай» журналының қойған сауалдарына жауабы: Адамзаттың Абайы